Gazeteci Fatih Ulaş, Birinci Dünya Savaşı’nda Rus Çarlığı’na esir düşüp Ekim İhtilali sonrası özgür bırakılan ve Ulusal Gayret günlerinde misyon alan Seyfettin Boray’ın günlüğünden modüller yayımladı. Ulaş, günlüğü 17 yıl evvel kendisine Boray’ın torunu Erol Dikmen tarafından verildiğini lakin o devir çalıştığı kuruluşun bu haberle ilgilenmediğini de ekledi.
Boray’ın hayatından kesimleri aktardığı günlüğünde buna ek olarak vazife yaptığı yerlerin haritalarını eliyle çizdiği, Cumhuriyet sonrası Türkiye’de yaşanan değişimlerini de aktardığı görülüyor.
BORAY’IN GÜNLÜKLERİNDEN NOTLAR
19. yüzyılın sonlarında Harbiye’den mezun olduktan sonra zabit (subay) olarak imparatorluk ordusunda vazifeye başlamış. Birinci Dünya Savaşı’nda Rusya’ya esir düşmüş. Bolşevik ihtilalinin akabinde 1918’de Ruslar özgür bırakmış.
Polonya, Almanya ve Çekoslavakya’dan geçerek ülkesine dönmüş ve yine orduya katılarak misyonuna devam etmiş. Ulusal Mücadele’ye de katılan Seyfettin Boray, Cumhuriyet’in ilanından sonra emekli olana kadar değişik bölgelerde misyon almış. 1945 yılında (2. Dünya Savaşı bittiği yıl) hayatını kaybetmiş.
BORAY’IN LATİN HARFLERİNE BAKIŞI
Seyfettin Boray’ın günlüklerine geri dönelim:
Günlükler, Osmanlı periyodu bir imparatorluk subayının titizliği, disiplini, sistematiği ve düzeyine ait fikir veriyor.
Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgesinde vazife yaptığı devirdeki olaylara ait gün gün kayıt tutmuş. Çizimler, planlar yapmış.
Harf İnkılabı üzerine Arap alfabesinden Latin alfabesine geçişle birlikte, günlüğünü de yeni harflere nazaran tutmaya başladığı görülüyor. Ortada yeniden eski yazıyı kullanıyor. Latin harflerine kısa müddette ahenk sağladığı anlaşılıyor. El yazısının hoşluğunu ise bitişik el yazısını bırakmış kuşağın takdir edebileceğinden şüpheliyim.
Olayların yanı sıra hislerini, kanılarını, hayal kırıklıklarını, umutlarını günlüğüne geçiriyor.
HAKKARİ’YE BİRİNCİ ARABA NE VAKİT GELDİ?
1928-1930 yıllarında Hakkari Jandarma Kumandanı olarak misyon yapan Seyfettin Boray, Hakkari-Van araba yolunun yapılışını ve bölgeye birinci arabanın giriş tarihini de günlüğüne kaydediyor.
9 Nisan 1929’da Van’a giden vali Fahri Bey’in kendisini valiliğe vekil olarak bıraktığını bildiriyor.
1 Eylül’de “Hakkari-Van araba yol işlerine başladım” dedikten sonra, 21 Eylül’de Hakkari’ye birinci arabanın girdiğini yazıyor:
“Dün akşam geç vakit birinci araba, Çölemerik’e (Hakkari’ye) girmiş bulunuyordu.”
IRAK HUDUDUNDA NELER OLDU?
19 Şubat 1929 tarihinde Irak sonundaki Türk taburuna yapılan bir akın, Binbaşı Seyfettin Boray’ın günlüğünde şöyle anlatılıyor:
“Yalı Geru nahiyesindeki hudut taburu efradından birini şehit, başkasını yaralayan şakileri (eşkıyaları), takibe hareket ettim. Hava çok karlı ve soğuktur. Yayan yürüyorum…”
Boray, bu takiple ilgili sonraki gün,
“Ancak bir buçuk saat arayı 5 saatte alabildik” notunu düşüyor.
Seyfettin Boray, 1930 yılının temmuz ayını değerlendirirken, “Vilayetimizin ahvali de Irak hududundan Barzan pir tarafından kışkırtılmaktadır. Hudut bölükleri kadro merkezlerine alınıyor. Bu meyanda nahiyeler de kaza merkezlerine alındılar” diyerek, yaşanan gelişmeler üzerine askeri ve idari yapıda başlatılan yeni düzenlemeyi aktarıyor.
ŞEMDİNLİ’DEKİ TERÖR FAALİYETLERİ
18 Temmuz 1930 tarihinde Barzani kuvvetlerinin, Türk bölüğünü kuşatmasını ve akabinde yaşanan olayları şöyle not alıyor:
“Şeyh Barzan kuvveti ile cenup (güney) hududumuzda Deh ve Sat köylerimizle ekseri Oramarlılar, bugün bölüğü sardılar. Jandarma kumandanı Ahmet Efendi de görev ile orada bulunuyordu.”
“(27 Temmuz) Bugün milis kuvvetleri ve Gevaş taburu bir kısım askerler ile Gevaş’ın Oramar nahiye merkezinden bölük ve Gevaş jandarma kumandanı Ahmet Efendi ve nahiye müdürü muhasaradan (kuşatmadan) kurtuldular.”
Seyfettin Boray, bu olayların akabinde Ağustos ayında o vakit 11 haneden oluşan Şemdinli’nin teröristlerce yakıldığını kayıtlara geçiyor:
“Şemdinan (Şemdinli) kaza merkezini yaktılar. Burası cem’an yekunu 11 hane idi.”